Kościół św. Anny jest jednym z najpiękniejszych i najbardziej rozpoznawalnych kościołów Wilna.
Od zawsze przyciągał uwagę nie tylko zwiedzających ale również badaczy, jednak po dziś dzień historia jego powstania jest zagadką. Pierwsza wzmianka, wtedy jeszcze o Kaplicy św. Anny, pojawiła się w 1501 roku w listach Papieża Aleksandra VI. Od tamtej pory wygląd zewnętrzny Kościoła nie zmienił się prawie wcale.

Kościół św. Anny – architektura

Kościół św. Anny jest wybitnym połączeniem gotyku płomienistego z gotykiem ceglanym. Wnętrze parokrotnie niszczone przez pożary za każdym razem przywracane było do stanu poprzedniego. W 1747 roku renowacji kościoła podjął się Jan Krzysztof Glaubitz.

Projekt budynku przypisywany jest przez niektórych Michałowi Enkingerowi, architektowi Kościoła pod tym samym wezwaniem w Warszawie, lub Benedyktowi Rejtowi. Jednak żadna z tych wersji nie znajduje potwierdzenia w źródłach pisanych. Kościół św. Anny jest częścią zespołu obejmującego znacznie większy kościół gotycki św. Franciszka i św. Bernarda, a także klasztor.

Kościół posiada efektowną koronkową fasadę zbudowaną przy użyciu 33 różnych rodzajów cegieł ceramicznych pomalowanych na czerwono. Posiada dwie wieże oraz jedną nawę. Wnętrze, jak i ołtarz, urządzone zostały w stylu barokowym.Obok kościoła stoi neogotycka dzwonnica wybudowana w 1874 roku według projektu Nikołaja Czagina oraz pomnik Adama Mickiewicza

Kościół św. Anny i Napoleon

Legendy mówią, że Napoleon podczas Marszu na Moskwę,tak zachwycił się Kościołem św. Anny, że gdyby mógł „Na dłoni przeniósł by go do Paryża“. W literaturze kościół ten często mylony jest
z nieistniejącym kościołem św. Anny i św. Barbary na Zamku Dolnym, który zbudowany był z inicjatywy Króla Polski i Księcia Litewskiego Zygmunta II Augusta jako mauzoleum dla dwóch jego żon.

Kościół Bernardynów

Historia kościoła bernardynów rozpoczyna się w 1469 roku, kiedy to Kazimierz Jagiellończyk sprowadził i nadał ziemię zakonowi franciszkanów by wybudowali tam klasztor wraz z kościołem. Pierwszy drewniany kościół powstał w miejscu dawnej litewskiej świątyni lecz został całkowicie pochłonięty przez ogień. Nowy, murowany już kościół, został wybudowany przy Kościele św. Anny, lecz w 1500 roku z powodu zbyt słabych fundamentów zapadł się dach oraz część ścian. Ukończony został dopiero w 1513 roku a 81 lat później konsekrowany.

Rok 1655 nie był łaskawy dla klasztoru. Rosyjskie wojsko po wejściu do Wilna zrabowało kościół oraz zamordowało księży i ludność cywilną ukrywającą się w klasztorze. Zespół klasztorny został doszczętnie spalony. W 1677 roku ponownie odbudowany by pod koniec XVIII wieku spłonąć raz jeszcze.

Wnętrze kościoła

Pomimo wielokrotnych zmian wprowadzanych w ciągu 500 lat, kościół nadal posiada elementy średniowiecznej budowli. Wewnątrz znajdują się dwie kaplice: św. Michała z 1600 roku oraz dobudowaną w 1632 roku Kaplicę Trzech Króli. W 1690 roku zbudowano ambonę z drzewa klonowego, a w XVIII wieku czternaście rokokowych ołtarzy z których zachował się jedynie największy. Za ołtarzem znajdował się chór z bogato zdobionymi stallami. W podobnym stylu zostały zaprojektowane konfesjonały, balustrady i obramowania portali. Po lewej stronie umieszczony został obraz Matki Bożej, przysłany z Rzymu przez papieża Klemensa VIII w 1598 roku.

Klasztor i jego historia

Pod koniec XVIII wieku w klasztorze żyło 51 zakonników.
Po stłumionym powstaniu styczniowym, w ramach polityki niszczenia struktur kościoła katolickiego, władze rosyjskie zamknęły klasztor. Kościół stał się siedzibą nowej parafii zaś mury klaszorne zamieniono na koszary. W poźniejszym czasie część obiektów oddana została Wydziałowi Sztuki Uniwersytetu Wileńskiego.
Po II wojnie światowej kościół został zamknięty przez władze sowieckie. Jego wyposażenie zostało zrabowane a sam budynek popadł w ruinę. Od 1992 roku prowadzone są prace konserwatorskie lecz skala zniszczeń jest ogromna. W środku pozostał jedynie szkielet ołtarza oraz organów. Na ścianach odkryto średniowieczne malowidła. Odnaleziony został również nagrobek Stanisława Radziwiłła, zmarłego w 1599 roku. Kościół św. Franciszka i św. Bernarda ponownie został poświęcony w 1994 roku.